MAYMUN ÇİÇEĞİ HASTALIĞI (MONKEYPOX)

Mayıs 2022`nin başından bu yana, hastalığın endemik olmadığı ülkelerden maymun çiçeği vakaları rapor edilmiştir ve birçok endemik ülkede rapor edilmeye devam etmektedir. Seyahat geçmişi olan teyit edilmiş vakaların çoğu, maymun çiçeği virüsünün endemik olduğu Batı veya Orta Afrika yerine Avrupa ve Kuzey Amerika`daki ülkelere seyahat ettiğini bildirdi. Bu çok farklı coğrafi bölgelerdeki endemik olmayan ve endemik ülkelerde birçok maymun çiçeği vakası ve kümesinin eşzamanlı olarak ilk kez bildirilmesidir. DSÖ Genel Direktörü Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, 23 Temmuz 2022`de bir çok ülkede görülen maymun çiçeği salgınının uluslararası endişe yaratan bir halk sağlığı acil durumu (PHEIC) olduğunu açıkladı.

Maymun çiçeği nedir?

Monkeypox, maymun çiçeği virüsünün neden olduğu bir hastalıktır. Viral zoonotik bir enfeksiyondur, yani hayvanlardan insanlara yayılabilir. Ayrıca kişiden kişiye bulaşabilir.

Hastalık ilk olarak 1958`de araştırma için tutulan maymun kolonilerinde tanımlandığı için maymun çiçeği olarak adlandırılmıştır. Ancak daha sonra insanlarda 1970 yılında tespit edilmiştir.

Maymun çiçeği belirtileri nelerdir?

Monkeypox bir dizi belirti ve semptoma neden olabilir. Bazı kişilerde hafif semptomlar görülürken, bazılarında daha ciddi semptomlar gelişebilir ve bir sağlık kuruluşunda bakıma ihtiyaç duyulabilir. Şiddetli hastalık veya komplikasyon riski yüksek olanlar arasında hamileler, çocuklar ve bağışıklığı baskılanmış kişiler bulunur.

Maymun çiçeği hastalığının en yaygın semptomları ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, halsizlik ve şişmiş lenf düğümlerini içerir. Bunu iki ila üç hafta sürebilen bir döküntü gelişimi takip eder eder. Döküntü yüz, avuç içi, ayak tabanları, gözler, ağız, boğaz, kasık ve vücudun genital ve/veya anal bölgelerinde bulunabilir. Lezyonların sayısı bir ila birkaç bin arasında değişebilir.

İnsanlar maymun çiçeği hastalığından ciddi şekilde hastalanabilir veya ölebilir mi?

Çoğu durumda, maymun çiçeği semptomları birkaç hafta içinde kendi kendine geçer. Bununla birlikte, bazı insanlarda enfeksiyon tıbbi komplikasyonlara ve hatta ölüme neden olabilir. Yeni doğan bebekler, çocuklar ve altta yatan bağışıklık yetersizliği olan kişiler, maymun çiçeği hastalığından daha ciddi semptomlar ve ölüm riski altında olabilir.

Maymun çiçeğinden kaynaklanan komplikasyonlar arasında ikincil cilt enfeksiyonları, zatürre ve göz sorunları bulunur. Geçmişte, maymun çiçeği olan kişilerin %1 ila %10`u öldü. Farklı yerlerdeki ölüm oranlarının, sağlık hizmetlerine erişim gibi bir dizi faktör nedeniyle farklılık gösterebileceğini belirtmek önemlidir.

Maymun çiçeği olabilecek semptomları olan veya maymun çiçeği olan biriyle temas halinde olan herkes, bir sağlık kuruluşunu aramalı veya ziyaret etmeli ve tavsiyelerini almalıdır.

Maymun çiçeği insandan insana nasıl bulaşır?

Monkeypox, yüz yüze, ciltten tene, ağızdan ağıza veya cinsel temas dahil olmak üzere maymun çiçeği döküntüsü olan biriyle yakın temas yoluyla kişiden kişiye bulaşır. Maymun çiçeği olan kişiler, lezyonlar kabuklanana, kabuklar düşene ve altında yeni bir cilt tabakası oluşana kadar bulaşıcı olarak kabul edilirler.

Ortamlar, örneğin bulaşıcı bir kişi giysilere, yatak takımlarına, havlulara, nesnelere, elektronik cihazlara ve yüzeylere dokunduğunda maymun çiçeği virüsü ile kontamine edebilir. Bu öğelere dokunan başka biri daha sonra enfekte olabilir. Deri pullarının solunması veya giysilerden, yatak takımlarından veya havlulardan virüs bulaşması da mümkündür. Bu, fomit iletimi olarak bilinir.
Ağızdaki ülserler, lezyonlar veya yaralar bulaşıcı olabilir, yani virüs ağızla doğrudan temas, solunum damlacıkları ve muhtemelen kısa menzilli aerosoller yoluyla yayılabilir. Maymun çiçeği için hava yoluyla olası bulaşma mekanizmaları henüz tam olarak anlaşılmamıştır ve daha fazlasını öğrenmek için çalışmalar devam etmektedir.

Virüs ayrıca hamile bir kişiden fetüse, doğumdan sonra ten tene temas yoluyla veya maymun çiçeği olan bir ebeveynden yakın temas sırasında bir bebeğe veya çocuğa yayılabilir.

Maymun çiçeğim varsa, diğer insanları enfekte olmaktan korumak için ne yapmalıyım?

Maymun çiçeğiniz varsa, sağlık uzmanınız hastanede mi yoksa evde mi bakılmanız gerektiği konusunda tavsiyede bulunacaktır. Bu, semptomlarınızın ne kadar ciddi olduğuna, sizi daha ciddi semptomlar için risk altına sokan risk faktörlerine sahip olup olmadığına ve birlikte yaşadığınız herhangi birine bulaşma riskini en aza indirip indiremeyeceğinize bağlı olacaktır.
Evde tecrit olmanız tavsiye edilirse, dışarı çıkmamalısınız. Birlikte yaşadığınız kişileri mümkün olduğunca koruyun.

Maymun çiçeği olan insanlar için tedavi nedir?

Maymun çiçeği olan kişiler, sağlık hizmeti sağlayıcılarının tavsiyelerine uymalıdır. Semptomlar normalde tedaviye gerek kalmadan kendi kendine düzelir. Gerekirse, bazı semptomları hafifletmek için ağrı (analjezikler) ve ateş düşürücü ilaçları kullanılabilir.
Çiçek hastalığı için terapötikler üzerine uzun yıllar süren araştırmalar, maymun çiçeği tedavisinde de yararlı olabilecek ürünlerin geliştirilmesine yol açmıştır. Çiçek hastalığını tedavi etmek için geliştirilen bir antiviral, Avrupa İlaç Ajansı tarafından maymun çiçeği tedavisi için Ocak 2022`de onaylandı. Maymun çiçeği salgını bağlamında bu terapötiklerle ilgili deneyim sınırlıdır.

Birçok ülkede maymun çiçeği görüldü, salgın hakkında ne biliyoruz?

Maymun çiçeğinin tipik olarak bulunmadığı birçok ülke 2022`de vaka bildirmiştir. Bu mevcut salgında, yeni bir partner veya partnerle yakın zamanda cinsel ilişkiye girmiş erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkekler arasında (hepsi değil) vakaların çoğunu görüyoruz.

Bu salgının birçok kişi için, özellikle de etkilenen kişiler için endişe verici olduğu anlışılıyor. Şu anda en önemli olan şey, enfekte olma riski en yüksek olan insanlar arasında maymun çiçeği hakkında farkındalık oluşturulması ve insanlar arasında daha fazla yayılmanın nasıl sınırlandırılacağına dair tavsiyelerde bulunmaktır.
Bu olaydan etkilenen kimseyi damgalamamak esastır çünkü herkes maymun çiçeği olabilir ve damgalama kontrol çabalarını baltalayabilir.

Bunun daha büyük bir salgın haline gelme riski var mı?
Monkeypox diğer enfeksiyonlar kadar bulaşıcı değildir, çünkü maymun çiçeği olan biriyle kontamine bir ortamla yakın temas gerektirir. Bu yeni durum hakkında farkındalığı artırmak, daha fazla bulaşmayı durdurmaya yardımcı olacaktır.

Maymun çiçeği ve seks hakkında ne biliyoruz?

Monkeypox, bulaşıcı olan biriyle öpüşme, dokunma, cinsel ilişki, yakın temas yoluyla yayılabilir. Yeni ve olağandışı döküntüleri veya cilt lezyonları olan herkes, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE) ve maymun çiçeği için kontrol edilene kadar cinsel temastan kaçınmalıdır. Monkeypox, su çiçeği, uçuk ve sifiliz gibi diğer bulaşıcı hastalıklara benzeyebilir.

Virüs sadece cinsel temas yoluyla yayılmaz, aynı zamanda bulaşıcı olan biriyle her türlü yakın temas yoluyla da yayılır. Aynı evde yaşayan kişiler daha yüksek risk altındadır. Maymun çiçeği olabilecek semptomları olan herkes derhal bir sağlık çalışanından tavsiye almalıdır.
Çocuklar maymun çiçeği olabilir mi?

Çocuklar, semptomları olan biriyle yakın temasta bulunurlarsa maymun çiçeği kapabilirler. Daha önce etkilenen ülkelerden elde edilen veriler, çocukların tipik olarak ergenlere ve yetişkinlere göre ciddi hastalıklara daha yatkın olduğunu göstermektedir. Mevcut salgında maymun çiçeği olan az sayıda çocuk olmuştur.
Hamilelik sırasında maymun çiçeği riskleri nelerdir?
Hamilelik sırasında maymun çiçeği risklerini ve virüsün anne karnındaki fetüse veya doğum sırasında veya sonrasında veya emzirme sırasında yenidoğana nasıl geçebileceğini daha iyi anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Mevcut bilgiler, hamilelik sırasında maymun çiçeğine yakalanmanın fetüs için tehlikeli olabileceğini düşündürmektedir. Hamileyseniz, maymun çiçeği olan kişilerle yakın temastan kaçının. Bulaşıcı biriyle yakın teması olan herkes, kim olduklarına bakılmaksızın maymun çiçeği alabilir.

Maymun çiçeği teşhisi konduysa emzirmeye devam edebilir miyim?

Enfeksiyon riskinin, emzirmeye ara verilmesi ve ebeveyn ile çocuk arasındaki yakın temasın neden olabileceği potansiyel zarar ve sıkıntı ile dikkatli bir şekilde dengelenmesi gerekecektir. Maymun çiçeği virüsünün anne sütü yoluyla ebeveynden çocuğa bulaşıp bulaşamayacağı henüz bilinmiyor; bu daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyan bir alandır.

Maymun çiçeği virüsü kan nakli yoluyla yayılabilir mi?
Kendinizi iyi hissetmiyorsanız asla kan vermemelisiniz. Kan vermek için bir randevunuz varsa, sağlığınızı kendiniz değerlendirin ve herhangi bir maymun çiçeği belirtisini izleyin ve kendinizi iyi hissetmiyorsanız randevunuzu yeniden planlayın.

Geçmişte maymun çiçeği geçirip geçirmediğimi kontrol etmek için bir test var mı?

Ortopoks virüslerine (maymun çiçeğinin ait olduğu virüs ailesi) karşı antikorlarınız olup olmadığını tespit eden testler mevcuttur. Bu testler, geçmişte çiçek hastalığı veya maymun hastalığına karşı aşılanıp aşılanmadığınızı veya bir ortopoks virüsüne maruz kalıp kalmadığınızı doğrulamaya yardımcı olabilir. Ancak testler bunun bir aşı, maymun çiçeği virüsü veya geçmişte maruz kaldığınız başka bir ortopoks virüsü olup olmadığını belirleyemez. Bu nedenle, antikor testleri, önceki maymun çiçeği maruziyetini veya şüpheli yeni bir vakanın teşhisini test etmek için sıklıkla kullanılmaz.

Maymun çiçeği hastalığından şüpheleniliyorsa, cilt lezyonlarından – vezikülün üst kabuğu veya veziküllerden ve püstüllerden gelen sıvıdan ve kuru kabuklardan elde edilen örneklerin PCR çalışması ile tanı kesinleştirilir. Maymun çiçeği virüsünün doğrulanması örneğin kaynağına ve kalitesine bağlıdır. Bu nedenle alınan örnekler ulusal ve uluslararası gerekliliklere uygun olarak paketlenmeli ve gönderilmelidir.

Geçmişte maymun çiçeği geçirdim. Tekrar yakalanabilir miyim?

Maymun çiçeği enfeksiyonunu takiben bağışıklığın ne kadar sürdüğüne dair bilgilerimiz şu anda sınırlıdır. Daha önceki bir maymun çiçeği enfeksiyonunun size gelecekteki enfeksiyonlara karşı bağışıklık sağlayıp sağlamadığını ve eğer sağlıyorsa ne kadar süreyle bağışıklık sağladığını henüz net bir şekilde anlamış değiliz.

Çiçek hastalığı eradike edilene kadar uygulanmış olan çiçek aşıları maymun çiçeği hastalığına karşı da koruma sağlamaktadır. Ülkemizde 1980 yılına kadar çiçek aşısı rutin olarak uygulanmıştır. 1980 yılı öncesi doğumlular çiçek aşıları var ise maymun çiçeği hastalığına karşı belirli oranda korunmaktadırlar.